Redding van bijzonder Nederlands cultureel erfgoed

Aan de Spoorlijn in Bosch en Duin, op de hoek met de Duinweg en de Baarnseweg, stond ooit station Bosch & Duin. Bijzonder aan deze plek is dat hier jarenlang een kleine verzameling van rijtuighuisjes heeft gestaan. Oude treinrijtuigen die na de Tweede Wereldoorlog niet meer ingezet konden worden en vanwege de toenmalige woningnood door de NS aan eigen medewerkers werden verkocht als een soort tiny house. De meeste van deze rijtuigwoningen zijn in de loop der tijd afgebroken en vernietigd. Toch bleef één rijtuighuis overeind. Tot juni 2022. Toen is ook deze laatste woning ontmanteld, waarbij het rijtuig werd gered en op transport gezet naar haar nieuwe onderkomen in Boekelo, bij Museum Buurtspoorweg.

De geschiedenis
Vlak na de oorlog kende Nederland woningnood. Om die reden stelde de NS afgekeurde rijtuigen, die voor een deel weer terugkwamen uit Duitsland, voor een schappelijk bedrag beschikbaar aan haar personeel. Rijtuig NS C1040 (voorheen Staats Spoorwegen C1340) werd in 1948 voor de schappelijke prijs van 375 gulden verkocht aan Jaap en Ali van den Berg, beiden werknemers van de NS. Destijds zat het nog vol met kogelgaten uit de Tweede Wereldoorlog, maar als jong stel waren ze maar wat blij met hun nieuwe onderkomen. Ze knapten het rijtuig helemaal zelf op. Het balkon aan het ene uiteinde veranderde in een kledingkast, het balkon aan de andere zijde werd een vestibule. Prachtig detail hierbij is dat de voordeur door de familie zelf vervaardigd werd van het hout afkomstig van de banken uit het rijtuig.
In de jaren daaropvolgend werd een gezin gestart. Bij elk kind werd een stukje bij het rijtuig aangebouwd. Eerst aan de achterkant, later ook aan de voorkant. Een compleet nieuw dak maakte de woning compleet en zo heeft het rijtuighuis jaren langs het lijntje bij Bosch en Duin gestaan. Na het overlijden van de heer Van den Berg eind vorige eeuw heeft mevrouw van den Berg nog tot 2014 in haar rijtuigwoning gewoond. Na haar overlijden bleef de woning in de familie en deed het dienst als buitenverblijf. Tot in 2020 werd besloten om de woning, inclusief rijtuig, te verkopen. Daarbij werd afgedwongen dat het rijtuig bewaard zou blijven en kon worden opgenomen in de collectie van Museum Buurtspoorweg.

Het heden
Begin juni heeft een team van het museum ervoor gezorgd dat de woning voorzichtig uit elkaar werd gehaald. Een week lang is er dagelijks hard gewerkt om het huis te ontmantelen en het rijtuig weer vrij te krijgen. Daarbij was de grote vraag wat de staat van het rijtuig zou zijn. Die viel na al die jaren niet tegen, wat vooral te danken is aan het vakmanschap waar het rijtuig in 1907 mee is gebouwd. Daarnaast is het goed geconserveerd gebleven, omdat het al die jaren binnen in een woning heeft gestaan. Zo kon het rijtuig na een week zonder al te veel problemen van de plek gehesen worden met behulp van professioneel materieel. Een klus die mede mogelijk gemaakt werd door de hulp van een kraanbedrijf en een transportbedrijf, beiden uit Twente. Zij zorgden ervoor dat het rijtuig veilig verhuisd kon worden naar haar nieuwe bestemming, de museumloods op station Boekelo.

De toekomst
Museum Buurtspoorweg wil de geschiedenis van het Nederlandse lokaalspoor levend houden, waarbij de focus zal liggen op de lokaalspoorwegen in Oost-Nederland. Hieronder vallen onder andere het verhaal van de industrialisatie van Twente, de ontsluiting van het platteland en de rol van de lokaalspoorwegen hierin. We hebben het dan over de periode 1880 – 1940. Binnen Museum Buurtspoorweg zijn de eerste stappen in het realiseren van een lokaalspoorwegtrein reeds gezet. Zo heeft het museum een aantal lokaalspoorrijtuigen en wagens in de collectie, waarvan een uniek rijtuig met langsbanken (HSM905) en een bagagewagen (E4081) inmiddels vakkundig zijn gerestaureerd. Daarnaast wordt momenteel hard gewerkt aan de restauratie van een ander Nederlands lokaalspoorrijtuig. Een proces, waarbij overdracht en behoud van kennis hoog in het vaandel staan. Als aanvulling op deze unieke lokaalspoor collectie komt nu het rijtuig uit Bosch en Duin. Deze zal voorlopig weer worden ingericht als woning, waarna het ingezet kan worden als expositieruimte. Zo kan niet alleen het bijzondere verhaal van dit rijtuig als woning verteld én getoond worden, maar hiermee kan Museum Buurtspoorweg ook het complete verhaal van het Nederlands lokaalspoor op ludieke wijze presenteren aan haar publiek. Zo blijft de geschiedenis bewaard en krijgt ze weer een mooie toekomst.

Boekelo museum spoorweg